Important of psychology , (MUHIIMADA UU LEEYAHAY CILMI NAFSIGA:)

 Cilmi nafsigu wuxuu dadka ka caawin karaa iney hagaajiyaan go’aan qaadashadooda, maareynta cadaadiska iyo hab-dhaqanka ku salaysan fahamka habdhaqankii hore Si ay sifiican u saadaaliyaan hab dhaqanka mustaqbalka. Sidoo kale cilmi nafsigu waa aqoon loo bahanyahay CILMI-NAFSI  maxaa yeelay wuxuu sahlaa dadka iney si fiican u fahmaan sida ay maankoodu ushaqeeeyo,taasna waxay noo sahlaysaa in cudurrada maskaxda aan si fiican u fahano oo markaas si fiican u maareyno. 

Waxaa kaloo cilmi nafsigu ka caawiyaa dadka,maamulida xariirka ay la leeyihiin kuwa hareerahooda jooga sida, asxaabta,walaalaha,waalidka,xaaska,,Dariska iyo wixii la mida isla mar ahaantaana wuxuu inaga caawin karaaa hadaan barano cilmi nafsiga,sida loo dhiiri galiyo kuwa murugsan ama walaaca qabo,adigoo taloyin sii karaya kadib aad siwanaagsan u dhagaysato dhibaatada u qofkaas tabanayo.

 Guud ahaan cilmi nafsigu wuxuu la shaqeeyaa caafimaadka maskaxda iyo maanka. Cilmi nafsiga bulshada wuxuu ka caawineyaa iney fahmaan sida jirka iyo maskaxdu u wadda shaqeeyaan. Aqoontaas waxay ka caawin kartaa ggo’aan qaashada iyo fogaanshaha xaaladaha walaaca leh,sidookale waxay ka caawin kartaa maareynta wakhtiga,dejinta iyo gaaritaanka yoolka Anshaxa-hoosaadka cilmi-Nafsiga:

 Cilmi nafsiga waa mid baahsan maanta ,anshax hoosaadyo kala duwan ama qaybaha cilmi nafsiga ayaa si weyn loo aqoon san yahay oo inta badan laga faa’idaysto warshaddo kala duwan,qaar kamid ah hab-hoosaadka CILMI-NAFSI  cilmi nafsiga waxaa kamid ah: -

cilmi-Nafsiga qoyska oo mararka qaarkood loo yaqaan daaweynta qoyska,waxa ay diiradda saartaa nidaamyadda dadka dhexdooda ah ee laga helo qoyska. Cilmi -nafsiga ciyaaraha wuxuu diirada saaraa sida arrimaha cilmi nafsiga u saameyn karaan wax qabadka ciyaartoyga. 

Ganacsiga-cilmi nafsiga ganacsigu wuxuu diirada saaraa waxtarka goobta shaqadda ama ururka iyadoo loo marayo daraasadda dadka iyo dhaqanka guud ee goobta shaqadda. Warbaahinta-cilmi nafsiga warbaahintu wuxuu diirada saaraa xidhiidhka kakan ee kadhaxeeya warbaahinta iyo saameynta ay ku leedahay habdhaqanka aadanaha. Forensic- cilmi nafsiga dambi baarista waa hab lagu barto shakhsiyaadka ku lug leh nidaamka sharciga, sida markhaatiga khubarradda ama kuwa ku jira baarista dambiyadda. 

DUGSIYADA CILMI NAFSIGA: 

Waagii hore ama wakhtiyadii horre dhakhaatiirta cilmi nafsiga waxay isku raac sanaayeen hal iskuul, balse wakhtigaan hadda la joogo iskuullada cilmi nafsigu way bateen, aragridda iskuulladaas ay ka mididay san yihiin waxaa waaye, fikirka aadanaha. Dhakhaatiirta cilmi nafsiga waxay inta badan ku soo qaateen fikraddo iyo aragtiyo cusub oo kalla duwan,kuwa soo socda ayaa ah CILMI-NAFSI 

 qaar kamidda ah iskuullada waawayn ee fikirka ee saameeyay aqoonteena iyo fahmkeena cilmi nafsiga dhakhaatiirta cilmi nafsiga dugsiyada ayaa sidookale awood u leh inay bixiyaan cilmi baarista dugsiyadda,aqoon is waydaarsi. 

Structuralism iyo functionalism: Dugsida Hore ee fikirka Structuralism-ku waa falsafad iyo hab ka samaysan aragtiyo cilmi-nafsi structuralism-ku waa u janjeer xagga ciliga ah oo doonaayo inuu fahmo oo sharaxo xaqiiqadda bulshada marka la eego dhismayaasha bulshadda. Qaab dhismeedyada waxaa lagu qeexaa iney yihiin qaababka iyo qaababka xariirka bulshadeed iyo iskudarka ka dhex jiira qaybo ka kooban qaybaha bulshadda.

 Structuralism-ka waxaa si wayn looga tix galiyaa inuu yahay schoolkii ugu horreeyay ee fikirka cilmi nafsiga. Aragtiddani waxay diirada saartay sidii loo kala jabin lahaa hababka maskaxda ee qaybaha aasaasiga ah.

 mufakiriintii waa wayneed ee la xariirtay qaab-dhismeedka waxaa kamid ahaa Wilhelm wundt iyo edward Titchener. Ahmiyada qaabdhismeedku waxay aheed yareenta-geedi socodka maskaxdeed ee ku aaddan waxyaabah aasaasiga u ah Qaab-dhismeyaashu waxay adeeg sadaan farsamooyin ay ka mid yihiin dhex-dhaxaadin si ay u falaan qeeyaan geedi-socodka guddaha ee maskaxda aadanaha. CILMI-NAFSI 

Functionalism-ka waa aragti ku saabsan dabeecadaha maskaxda sida laga soo xigtay dhakhaatiirta maskax ee cilmi nafsiga . Waxaa loo sameeyay falcelin ku aadan aragtiyaha dugsiyada qaab-dhismeedka fikirka waxaana si wayn u sameeyay william james functionalism-ka: shaqadeeda waxay aheed howllaha maskaxda iyo la qabsiga. Waxaad buugaan ku baran dontaa afar school oo cilminafsiga ama afar manaa Hij: 

1: Duggsiyada dabeecadda ee fikirka cilmi nafsiga (behaviorist school of throught in psychology) 2: dugsiyada fikirka nafsaaniga ah (psychoanalytic school of thought) 

3: dugsiga fikirka Aadanaha(Humanistic school of thought) 

4: gestalt of psychology. 

1-Dugsiga Dabeecada fikirka aadanaha: Ayaa ku adkaysanaaya in dabeecadaha lagu sifeyn karo si cilmiyeysan iyadoo loo tixgalinaayo dhacdooyinka ee guddaha ama dhismayaasha mala awaalka ah sida fikrada iyo caqiidooyinka,taasoo ka dhigaysa dabeecada wax soo saar badan oo diirada la saarayo fahamka nafsiga Dadka ama xayawaanka. dugsigaan waxaa aasasay john B.waston 18781958, sanaddkii 1913 wuxuu ku dooday in cilmi nafsiga uu CILMI-NAFSI 24 yahay sayniska dabiiciga ah oo arragtidiisa lagu xaddiday dhacddooyin la arki halkaas oo dhacdooyinka kaliya ee sidda dhabta ah loo qiyaasi karo ay ahaayeen dabeecadda noolaha.

 2: Dugsiga Fikirka Maskaxda: Dugsigaan waxa uu ka ciyaraa door muhiima doorka cilmi nafsiga iskuullka ee maraykanka iyo kanada ayaa aad uga duwanaan karra doorka cilmi nafsiga iskuulkaani ayaa si aad ah ugu xirnaa sharciga dadwaynaha iyo waxbarashadda ardayda naafada ah iskuulkani wuxuu xarrumo badan ku leeyahay 48 dal. International school waa iskuul cilmi nafsi oo uu aasaasay sugmund freud Dugsiga fikirkaani wuxuu xoojiyay saameynta maanka iyo miyirka ku leeyahay dabeeecada freud wuxuu beeniyay in maskaxda aadanaha ay ka koobantahay saddex walxood oo ah id ego iyo superego.Sugmund freud wuxuu ahaa aabihii dugsigaaan.

 3:Dugsiga fikirka aadanaha (Humanistic school of thought) Dugsigaani wuxuu ina barayaa waxa Bani aadan nimo tahay iyo waxa la yiraahdo cilmi nafsiga aadanaha. CILMI-NAFSI  Waa maxay Bani’aadamnimadu? … Bani-aadamnimaddu waa falsafad adkeynaysa muhiimada ay lee dahay arrimaja aadanaha halkii la eegi lahaa arrimaha diinta,rabbaniga,ama ruuxa. Bani-aadannimdu waxay salka ku haysaa fikrada ah in dadku lee yihiin ma’suuliyad xagga an shaxa is ay u hogaamiyaan nolol si yshaqsi ahaan u guddanayso isla mar ahaantaana gacan ka gaysanaysa wanaaga dadka. Bani-aadamnimdu waxay xoo jineysaa muhiimadda qiyamka iyo karaamadda aadanaha . Sidookale waxay soo jeedinaysaa in dadku ay dhibaatooyinka ku xalin karaan adeegsiga sayniska iyo caqliga. Bani-aadamnidu waxay diirada saaraysaa sidii dadka looga caawin lahaa iney si wanaagsan u noolaadaan. Humanistic school bani-aadan nimaddu waa mowqif falsafadedd iyo anshaxeed oo xoga saaraya qiimaha iyo wakiilka bani-aadamka,shaqsi ahaan iyo waddar ahaan waxayna guud ahaan doorbidaan fikirka muhiim ah iyo caddaynta. Fikirka bani-aadann nimaduu wuxuu qabaa in dadka aan lagu soo koobi karin qaybo laakiin taa badalkeeda ay yihiin dad dhan oo leh sharaf waayo aragnimadooda waa in la qiimeyaa.

 Dugsiga kani waxaa uu nabarayaa tallooyin,aan ku hormarin karno nafteena waxaana rajaynaa inay aad kuu CILMI-NAFSI 26 an fici donaan aqriste:  Samee aragti ku saabsan waxa aad rabto inaad gaarto  Tixgali waxa aad aamin santahay iyo qiimahaaga.  Barro inaad aqbasho naftaada iyo dadka kale.  Diirada saar inaad ku raaxaysato waayoarragnimadda halkii aad ka gaari la hayd hadafyo.  Joogtee rajadda wanaagsan.